Diagnostyka chorób okulistycznych u dzieci ma kluczowe znaczenie dla ich zdrowia i rozwoju. Wśród tych schorzeń szczególne miejsce zajmuje zaćma wrodzona — stan, który może poważnie zaburzyć rozwój układu wzrokowego, wpływając tym samym na ogólny rozwój dziecka. W poprzednim artykule omówiliśmy jaskrę wrodzoną — chorobę grożącą nieodwracalną utratą wzroku przy braku szybkiej diagnozy i leczenia. Dziś przybliżymy temat zaćmy wrodzonej — patologii, która, choć mniej oczywista w początkowym stadium, stanowi poważne zagrożenie dla prawidłowego widzenia dziecka. Czym jest zaćma wrodzona, jak ją rozpoznać i jakie są metody leczenia? Odpowiedzi na te pytania znajdziecie Państwo poniżej.
Czym jest jaskra wrodzona?
Zaćma wrodzona (łac. cataracta congenita) to stan, w którym soczewka oka dziecka jest częściowo lub całkowicie zmętniała już przy urodzeniu lub zmętnienie rozwija się we wczesnym okresie niemowlęcym. W zależności od lokalizacji i stopnia zaawansowania choroby, może prowadzić do znacznego pogorszenia ostrości wzroku, a w skrajnych przypadkach nawet do ślepoty korowej spowodowanej brakiem bodźców wzrokowych.
Etiologia zaćmy wrodzonej jest zróżnicowana. Może mieć podłoże:
• Genetyczne – mutacje w genach odpowiedzialnych za budowę i przejrzystość soczewki (np. mutacje genów CRYAA, PAX6, GJA8).
• Infekcyjne – wewnątrzmaciczne zakażenia, jak różyczka wrodzona, toksoplazmoza czy cytomegalia.
• Metaboliczne – np. galaktozemia, hipokalcemia.
• Idiopatyczne – gdy nie udaje się ustalić konkretnej przyczyny.
Niepokojące sygnały – jak rozpoznać zaćmę u dziecka?
• Leukokoria – obecność białej lub szarej plamki w obrębie źrenicy. Może być widoczna w określonym oświetleniu lub podczas badania oftalmoskopowego.
• Brak odruchu źrenicznego na światło – w przypadku znacznego zmętnienia soczewki może dojść do upośledzenia reakcji źrenicy na bodźce świetlne.
• Oczopląs – może pojawiać się w wyniku deprywacji sensorycznej spowodowanej obniżeniem ostrości widzenia.
• Zaburzenia fiksacji wzroku – dziecko nie śledzi przedmiotów, unika kontaktu wzrokowego.
• Zez – częsty objaw towarzyszący jednostronnej zaćmie.
Każdy z tych objawów wymaga pilnej konsultacji z okulistą dziecięcym.
Zaćma wrodzona – najważniejsze metody diagnostyczne
Diagnostyka zaćmy wrodzonej opiera się na szczegółowym badaniu okulistycznym. Kluczowe etapy obejmują:
• Badanie w lampie szczelinowej – pozwala na ocenę stopnia zmętnienia soczewki- całkowite, częściowe , centralne lub paracentralne .
• Oftalmoskopia bezpośrednia i pośrednia – umożliwia ocenę tylnego odcinka gałki ocznej, w tym siatkówki i nerwu wzrokowego, szczególnie jeśli zaćma nie jest całkowita.
• Ultrasonografia gałki ocznej – w przypadku zaćmy o znacznym zmętnieniu, uniemożliwiającym wgląd w struktury tylne, badanie ultrasonograficzne pozwala ocenić stan siatkówki i ciała szklistego.
2• Badanie potencjałów wzrokowych (VER) – badanie funkcji nerwuwzrokowego wykonywane zwłaszcza przy zaćmie obustronnej lub współistnieniu innych zaburzeń wrodzonych.
• Badania genetyczne i metaboliczne – wykonywane w celu identyfikacji ewentualnych przyczyn systemowych zaćmy.
Prawidłowa diagnoza opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym oraz wykorzystaniu wyżej wymienionych technik okulistycznych.
Zaćma wrodzona – kiedy i jak leczyć?
Leczenie zaćmy wrodzonej odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu prawidłowego rozwoju narządu wzroku u dziecka. Decyzja o wdrożeniu interwencji zależy od stopnia i umiejscowienia zmętnienia soczewki oraz jego wpływu na ostrość wzroku i rozwój funkcji widzenia.
W przypadkach, gdy zmętnienie soczewki jest niewielkie, nie obejmuje osi optycznej i nie zaburza prawidłowej fiksacji wzroku, możliwe jest ograniczenie się do regularnego monitorowania. W takich sytuacjach kontrolujemy:
wzrokowego.
25. Badanie warstwy komórek zwojowych (GCL/GCC): Umożliwia ocenę uszkodzeń komórek odpowiedzialnych za przesyłanie impulsów wzrokowych.
6. Komputerowe badanie pola widzenia FDT: Wykrywa charakterystyczne ubytki w polu widzenia, w tym widzenie tunelowe.
7. Polarymetria GDx: Ocena grubości warstwy włókien nerwowych siatkówki.
8. Pachymetria: Pomiar grubości rogówki, który pozwala na dokładniejszą interpretację wyników tonometrii.
Leczenie jaskry młodzieńczej
Celem leczenia jest obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego i ochrona nerwu wzrokowego przed dalszym uszkodzeniem. Stosowane metody leczenia obejmują:
• Progresję zmętnienia – sprawdzamy, czy zaćma nie powiększa się i nie zaczyna wpływać na jakość widzenia.
• Rozwój funkcji wzrokowych – kontrolujemy, czy dziecko osiąga odpowiednie kamienie milowe w rozwoju widzenia, takie jak fiksacja i śledzenie obiektów.
Decyzja o dalszym postępowaniu zależy od dynamiki zmętnienia i wyników badań kontrolnych. Jeśli zaćma powoduje znaczną utratę przezierności soczewki i blokuje przekazywanie bodźców wzrokowych do siatkówki, konieczne jest chirurgiczne usunięcie zmętniałej soczewki.
Operację przeprowadza się jak najwcześniej – optymalnie między 6. a 8. tygodniem życia w przypadku zaćmy jednostronnej oraz do 12. tygodnia życia przy zaćmie obustronnej. Zbyt późne przeprowadzenie operacji może spowodować nieodwracalne zaburzenie w rozwoju funkcji wzrokowych u dziecka, czyli znacznego stopnia niedowidzenie.
Najczęściej stosowanym zabiegiem jest fakoaspiracja, czyli usunięcie zmętniałej soczewki za pomocą aspiracji zmętniałych mas korowych soczewki a także częściowe wycięcie torby tylnej soczewki. W przypadkach dzieci najmłodszych preferowane jest zastosowanie techniki z możliwie najmniejszą inwazyjnością, aby zminimalizować ryzyko powikłań.
Implant czy soczewka kontaktowa? – postępowanie po operacji
Po usunięciu soczewki oko traci naturalną zdolność do skupiania obrazu. Mamy wtedy kilka opcji przywrócenia dziecku ostrości wzroku:
1. Wszczepienie sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej (IOL) – zalecane głównie u starszych dzieci (po 1. roku życia).
2. Soczewki kontaktowe – elastyczne, specjalistyczne soczewki dla niemowląt, zakładane i zdejmowane przez rodziców.
3. Okulary korekcyjne – rzadziej stosowane ze względu na duży rozmiar szkieł i mniejszy komfort.
Dobór metody zależy od wieku dziecka, stanu oka oraz możliwości opieki nad małym pacjentem.
Rehabilitacja wzrokowa po operacji – klucz do sukcesu
Sam zabieg to dopiero pierwszy krok w procesie przywracania funkcji wzrokowych u dziecka. Fundamentalnym elementem leczenia, warunkującym sukces terapii jest odpowiednio dobrana i systematycznie prowadzona rehabilitacja. Najważniejsze etapy stanowią:
1. Regularne wizyty kontrolne – umożliwiają monitorowanie procesu gojenia, ocenę ostrości wzroku i dostosowanie dalszego planu rehabilitacji do indywidualnych postępów dziecka.
2. Terapia okluzji (zasłanianie zdrowego oka) – zmusza operowane oko do aktywnej pracy, co wspomaga rozwój połączeń nerwowych i poprawia ostrość widzenia.
3. Ćwiczenia stymulujące rozwój wzrokowy – obejmują zadania wspierające fiksację, śledzenie i koordynację ruchów oczu, co sprzyja rozwojowi widzenia obuocznego.
Badania wskazują, że wczesna interwencja chirurgiczna, połączona z odpowiednią rehabilitacją, znacząco zwiększa szanse na prawidłowy rozwój
widzenia u dzieci z zaćmą wrodzoną. Jeśli u Państwa dziecka pojawiły się niepokojące objawy, takie jak biała plamka w świetle źrenicy, brak reakcji na światło czy trudności ze śledzeniem ruchomych obiektów lub w rodzinie występowały choroby oczu, warto jak najszybciej skonsultować się z lekarzem okulistą. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą znacząco wpłynąć na jakość życia małego pacjenta i jego przyszłość.
W naszym Gabinecie Okulistycznym Gen-Optic troszczymy się o zdrowie najmłodszych pacjentów, oferując kompleksową diagnostykę i indywidualnie dobrane metody leczenia. Dzięki nowoczesnym technologiom i doświadczeniu naszych specjalistów mamy pewność, że każde dziecko otrzyma najlepszą opiekę.
Umów wizytę w Gabinecie Okulistycznym Gen-Optic i pozwól nam zatroszczyć się o zdrowie oczu Twojego dziecka.
