Autyzm – czym jest i jak się objawia?
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD, ang. Autism Spectrum Disorder) to heterogenna grupa zaburzeń neurorozwojowych z początkiem we wczesnym dzieciństwie. Ich istotą są trudności w komunikacji i interakcjach społecznych, obecność powtarzalnych zachowań oraz nietypowe reakcje sensoryczne. Termin „spektrum” podkreśla szeroki zakres nasilenia objawów — od subtelnych trudności po głębokie upośledzenie codziennego funkcjonowania.
Współcześnie do ASD zalicza się jednostki, które dawniej uznawano za odrębne, takie jak autyzm dziecięcy, zespół Aspergera czy niespecyficzne całościowe zaburzenia rozwojowe. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle już w pierwszym roku życia. Część dzieci rozwija się początkowo prawidłowo, jednak między 18. a 24. miesiącem życia może dojść do utraty wcześniej nabytych umiejętności.
Najczęstsze cechy kliniczne obejmują:
- deficyty komunikacji werbalnej i niewerbalnej – trudności w rozmowie, ograniczona mimika, problemy z interpretacją gestów,
- ograniczone interakcje społeczne – trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji, brak potrzeby wspólnej zabawy,
- powtarzalne schematy zachowań – stereotypie ruchowe, uporczywe przywiązanie do rutyny, nietypowe zainteresowania,
- nieprawidłowe reakcje sensoryczne – nadwrażliwość na dźwięki, światło, dotyk lub przeciwnie — obniżona reakcja na bodźce.
Choć ASD kojarzone jest przede wszystkim z trudnościami społecznymi i komunikacyjnymi, coraz częściej podkreśla się znaczenie towarzyszących problemów okulistycznych, które mogą istotnie wpływać na rozwój i jakość życia dziecka.
Najczęstsze problemy okulistyczne u dzieci z ASD
Dzieci ze spektrum autyzmu wykazują zwiększoną częstość występowania chorób i dysfunkcji narządu wzroku. Trudności diagnostyczne wynikające z ograniczonej współpracy sprawiają jednak, że wiele z tych problemów pozostaje nierozpoznanych.
Do najczęstszych należą:
- Wady refrakcji i amblyopia – szacuje się, że mogą występować nawet u 40–42% dzieci z ASD. Krótkowzroczność, nadwzroczność i astygmatyzm, jeśli nie są korygowane, mogą prowadzić do osłabienia ostrości widzenia, trudności w nauce i spadku koncentracji. Amblyopia, czyli niedowidzenie , dodatkowo pogarsza funkcjonowanie wzrokowe dziecka.
- Zez i zaburzenia ruchomości gałek ocznych – powodują trudności w skupieniu wzroku i koordynacji obuocznej. Mogą skutkować gorszym widzeniem przestrzennym i utrudniać czynności wymagające precyzji.
- Nadwrażliwość lub obniżona wrażliwość na bodźce wzrokowe – część dzieci reaguje silnie na światło (światłowstręt), inne natomiast wydają się obojętne nawet na bardzo intensywne bodźce. Objawy te mogą być mylone z problemami natury sensorycznej, a w rzeczywistości odzwierciedlać współistniejące zaburzenia okulistyczne.
- Neuropatie nerwu wzrokowego – mogą one mieć charakter nabyty, np. w wyniku niedoborów witamin (A, B12), które są następstwem selektywności pokarmowej typowej dla części dzieci ze spektrum. Neuropatie mogą także występować wtórnie do wodogłowia lub w przebiegu wrodzonej hipoplazji nerwu wzrokowego.
- Zaburzenia widzenia barw – trudności w różnicowaniu kolorów są częstym zjawiskiem w ASD, a ich przyczyna może leżeć zarówno na poziomie siatkówki, jak i w wyższych piętrach przetwarzania wzrokowego.
- Trudności w rozpoznawaniu i śledzeniu twarzy – mogą one wynikać z nieprawidłowego rozwoju zakrętu wrzecionowatego. U dzieci z ASD często obserwuje się nietypowe wzorce fiksacji wzroku – np. unikanie patrzenia w oczy, skupianie uwagi na mniej istotnych elementach twarzy – co może utrudniać rozwój kompetencji społecznych.
- Zaburzenia przetwarzania informacji wzrokowej – dziecko widzi prawidłowo, ale ma trudności z interpretacją obrazu. Może to skutkować nietypowymi reakcjami i dodatkowymi barierami w komunikacji.
Tak szerokie spektrum możliwych problemów okulistycznych sprawia, że regularne badania wzroku są niezbędnym elementem opieki nad dzieckiem z ASD. Pozwalają one wcześnie wykryć i leczyć ewentualne choroby oczu, a tym samym wspierać rozwój dziecka i ułatwiać jego codzienne funkcjonowanie.
Diagnostyka okulistyczna – jak badać wzrok u dziecka ze spektrum?
Badanie wzroku u dzieci z autyzmem stanowi wyzwanie zarówno dla lekarza, jak i dla rodziny. Niewerbalność lub ograniczona zdolność do współpracy utrudniają zastosowanie klasycznych metod diagnostycznych.Dzieci z ASD powinny być kierowane na pełne, kompleksowe badania okulistyczne.
W praktyce szczególnie pomocne okazują się metody automatyczne i oparte na instrumentach – takie jak przenośne autorefraktometry lub mikroskopy – które minimalizują konieczność wydawania złożonych poleceń słownych i wymagają mniejszego zaangażowania dziecka.
Ważne jest także dostosowanie przebiegu wizyty do potrzeb dziecka: zapewnienie spokojnego, cichego otoczenia, stosowanie prostych komunikatów, wykorzystywanie pomocy wizualnych czy „historii społecznych”, które przygotowują dziecko do badania. Kluczową rolę odgrywa tu współpraca z rodzicami, którzy najlepiej znają zachowania i preferencje swojego dziecka.
Gen-Optic – indywidualna opieka okulistyczna dla dzieci ze spektrum autyzmu
Wczesne wykrycie i leczenie wad wzroku, zeza czy amblyopii, a także terapia zaburzeń konwergencji poprawiają koncentrację, komfort nauki oraz funkcjonowanie dziecka w grupie rówieśniczej. Dzięki temu łatwiej też odróżnić trudności wynikające z autyzmu od problemów o podłożu okulistycznym, które można skutecznie korygować.
W Gen-Optic zapewniamy kompleksową opiekę okulistyczną dzieciom ze spektrum autyzmu. Nasze podejście opiera się na cierpliwości, indywidualnym dostosowaniu metod diagnostycznych oraz stworzeniu spokojnej, bezpiecznej przestrzeni. Dzięki temu mali pacjenci i ich rodzice mogą czuć się komfortowo i mieć pewność, że zdrowie oczu ich dziecka jest w najlepszych rękach.
Umów wizytę w Gabinecie Okulistycznym Gen-Optic i pozwól nam zatroszczyć się o zdrowie oczu Twojego dziecka.
